Autor: Paulina Jarząbek

Kiedyś wymyśliłam dla Kinoteatru Wrzos taki cykl wpisów, w którym przytaczałam motyw wrzosu pojawiający się w różnych tekstach kultury. W sumie było tych wpisów piętnaście. Myślę, że to dobry czas, żeby ten cykl tutaj zebrać i zaprezentować. Jego różnorodność ukazuje wielość twórczego punktu widzenia rzeczywistości i wielopoziomowość sztuki. Znalazły się w nim dzieła klasyków i te z kręgu kultury popularnej.

✾WRZOS W KULTURZE✾

1. „Wrzos”, Maria Rodziewiczówna, powieść
   ✾Klasyka romansu historycznego z 1903 roku. Historia nieudanego małżeństwa pochodzącej ze wsi Kazi i hulaki z Warszawy, Andrzeja, na tle społecznych problemów z tamtych lat. Szczególnie podkreślono tu kontrast między bogatym mieszczaństwem, żyjącym od karnawału do karnawału, a biedniejszą warstwą społeczną. Wszystko to okraszone plotkami i intrygami.

   ✾O głównej bohaterce tej powieści jeden z jej bohaterów mówił tak:
   „A przecie przypomniała mi kwiat! Wie pani, jaki? Wrzos! Znam takie wrzosowiska w kwiecie. [..] Ona ma taki wdzięk nieświetny, niepozorny. Cieniutka, skromniutka, bez blasków, barw, form okazałych, taka gałązka koralowa, osypana drobniutkim kwieciem, łagodnej barwy, a kształtów nadzwyczaj ślicznych, gdy się im przyjrzeć uważnie! I nie zwiędnie to, i nie osypie się.”

2. Film „Wrzos”, reż. Juliusz Gardan
   ✾Film z 1938 roku, będący adaptacją powieści Marii Rodziewiczówny, o której pisaliśmy poprzednio. W obsadzie aktorskiej pojawiły się wielkie gwiazdy przedwojennego kina: Stanisława Angel-Engelówna (Kazia), Hanna Brzezińska (Celina), Mieczysław Cybulski (Stach Boguski), Mieczysława Ćwiklińska (Ramszycowa) oraz filmowy amant, Franciszek Brodniewicz (Andrzej Sanicki).

   ✾Tytułowy wrzos najmocniejsze wrażenie na widzach zrobił zapewne w ostatniej scenie, gdy Andrzej przyniósł wiązankę tych kwiatów na pogrzeb Kazi. Franciszek Brodniewicz złamał wtedy serce niejednej kinomance.

   Zobaczcie komentarz Wiesława Kota do tego filmu:
   ☛https://youtu.be/LP1aRd6Qvjg

3. Preludium „Bruyères” („Wrzosy”), Claude Debussy (1862-1918).
   ✾Preludium „Bruyères” stanowi jeden z elementów drugiej księgi preludiów na pianino. Sam zbiór „Preludiów” (1909-1913) swą nazwę zawdzięcza nawiązaniu do dzieł Fryderyka Chopina, któremu w ten sposób Debussy, mistrz muzycznego impresjonizmu, chciał oddać hołd. Tytuły poszczególnych preludiów miały podkreślać ich charakter. Utwór „Bruyères” opatrzono również dopiskiem „Calm” (spokój, spokojnie).

   ✾Posłuchajcie jednej z interpretacji Preludium nr 5, „Bruyères”:
   ☛https://youtu.be/RhzeRTnn2lY

4. Tom wierszy „Wrzosy”, Emil Zegadłowicz, 1935 r.

✾Wierszowany zapis romansu poety z Marylą Stachelską. Jego owocem były te bardzo osobiste erotyki. Autor zakazał ich publikowania przed upływem pięćdziesięciu lat od swojej śmierci, choć kilka egzemplarzy ujrzało światło dzienne znacznie wcześniej.

✾ Przytaczamy fragment jednego z wierszy, „Na łące wrzosowej”:
„Umiłowana! — Twoje białe ciało,
zorzą przygasłą w śnie płomieniejące,
poszło wsłuchane w siebie! — poszło śmiało
aż przystanęło na wrzosowej łące —

uklękło, wpodłuż układło się w kwiatach
i zapragnęło miłości i ciszy —
ktoś czuwający — usłyszał w zaświatach
pieśń Twego serca i dotąd ją słyszy.”

5. Film „Ran”, 1985 r., Akira Kurosawa.
   ✾Wątki z szekspirowskiego „Króla Leara”, zaadaptowane do japońskich warunków. Król Hidetora oddaje władzę w ręce synów. To powoduje walkę o zwiększenie wpływów, zdrady w rodzinie i ujawnianie niechcianych sekretów z przeszłości. W trakcie bitwy jeden z synów ginie, zamek króla płonie, a on sam, zrozpaczony, wycofuje się na wrzosowisko. Towarzyszy mu jedynie głupiec Kyoami. Na wrzosowisku musi zmierzyć się ze wszystkimi swoimi przewinieniami – nie jest w stanie uciec przed przeszłością, która domaga się zemsty.

   ✾Zobaczcie jeden z trailerów tego filmu, zaliczanego do arcydzieł światowej kinematografii:
   ☛https://youtu.be/9MIRLLFwXTA

6. Jan Sztaudynger (1904-1970), „Sielanka”, fraszka z tomiku „Piórka” (1950).
   ✾Jan Sztaudynger był mistrzem tej lapidarnej, zabawnej formy. Cytaty z jego miniaturowych form poetyckich krążą między pokoleniami, przekazywane z ust do ust.

   ✾ Fraszka„Sielanka”:

   „Był las, wrzos i mech,
   Powiedziała : Niech.”

   Ot, co znaczy maksimum treści w minimum formy!

7. Piosenka „Z nim będziesz szczęśliwsza”, SDM, słowa: Edward Stachura.
   ✾Zespół Stare Dobre Małżeństwo chętnie sięgał po teksty Edwarda Stachury. Dowodem tego jest m.in. pierwszy album grupy, „Dla wszystkich starczy miejsca” (1990), w całości oparty na wierszach tego poety. Właśnie z tego wydawnictwa pochodzi utwór „Z nim będziesz szczęśliwsza”, przez autora zatytułowany „Wrzosowisko”. Tytułowe wrzosowisko jest tutaj symbolem końca, czy początku? Chyba zależy od perspektywy.

   ✾ Fragment tekstu „Wrzosowisko”/„Z nim będziesz szczęśliwsza”:
   „Z nim będziesz szczęśliwsza
   Dużo szczęśliwsza będziesz z nim.
   Ja, cóż –
   Włóczęga, niespokojny duch,
   Ze mną można tylko
   Pójść na wrzosowisko
   I zapomnieć wszystko.”

   A piosenki możecie posłuchać np. pod tym linkiem:
   ☛https://youtu.be/vpD0YZSOhn4

8. Powieść „Martwe Wrzosy” (1985), Margit Sandemo
   ✾ „Martwe Wrzosy” to dwudziesty czwarty tom bardzo popularnej serii książkowej, „Saga o Ludziach Lodu”, autorstwa norweskiej pisarki, Margit Sandemo. Bohaterka książki, Anna Maria Olsdotter, przyjeżdża do małej, górniczej osady, Martwe Wrzosy, by uczyć w szkole dla dzieci górników. Jak w całej serii, również i tutaj nie brakuje wątków nadprzyrodzonych, tajemniczych sił dobra i zła, walki przeciwstawnych mocy. Przede wszystkim jednak jest to po prostu romans na interesująco zarysowanym tle historyczno-obyczajowym.

   ✾Fragment książki, w przekładzie Anny Marciniakówny:
   „Pod koniec lata zdarzała się taka pora, kiedy wrzosowiska płonęły rdzawo i liliowo. To kwitły wrzosy. Nieco później jednak kwiaty opadały, wrzosowiska przybierały barwę popiołu, szarpane sztormami morze pieniło się białymi grzywami fal i ziemię okrywał mrok. Wtedy wydawało się, że Martwe Wrzosy to miejsce złe. Ludzie kulili się w swoich małych domkach ukrytych za skałami i prosili Boga, by ich ochraniał przed wściekłością żywiołów.”

9. Happysad, piosenka „Damy radę”, z albumu „Nieprzygoda” (2007)
   ✾ „Będą dni pachnące wrzosem” śpiewa wokalista zespołu. Jest to jedyne przywołanie tych kwiatów w tym utworze, ale jakże wymowne. Pamiętacie symbolikę wrzosu w przytaczanej przez nas powieści Marii Rodziewiczówny? Wrzos to trwałość, coś równocześnie delikatnego, niepozornego i solidnego. Tak, jak dobry związek.

✾Happysad, fragment tekstu „Damy radę”, słowa: Jakub Kawalec

„Będą dni pachnące wrzosem
Ale też noce nie przespane wcale
Poprzerywane wrzaskiem
Pozaszywane niedopasowaniem

Ale trzymajmy się razem!
Ale kochanie damy radę!”

Oficjalny teledysk do piosenki:

☛https://youtu.be/wQ2-YLzW7Ms

10. „Makbet”, William Shakespeare
    ✾Wrzosowiska o szekspirowskim charakterze dalekie są od epatowania radosną atmosferą. W filmie „Ran”, który wspominaliśmy kilka tygodni temu, wrzosowisko jest miejscem wygnania i tułaczki.

    ✾W „Makbecie” wrzosowisko jest siedliskiem czarnej magii, czegoś niezbadanego. To tam bohater spotyka trzy czarownice, które przepowiadają mu przyszłość i doprowadzają do jego zguby. Starożytne fatum w nowej formie.

    Obejrzyjcie trailer spektaklu „Makbet”, w reżyserii Andrzeja Wajdy, (dostępny w Ninatece):
    ☛https://youtu.be/9Vfyg-1EX4U

11. „Wrzosy rozkwitają jesienią”, Ewa Śmigalska „Ewetka”, muzyka, śpiew: Edward Snopek
    ✾Tekst piosenki pochodzi z tomu „Moje wrzosy”.

    ✾Fragment tekstu zmienionego na potrzeby piosenki na formę męską:
    „Wrzosem rozkwitłaś w moich myślach
    Stałaś się słowem wypowiedzianym
    A tak niedawno była cisza
    Byłaś tematem mi nieznanym”

    Posłuchajcie tego utworu klikając w link poniżej:
    ☛https://youtu.be/9Vfyg-1EX4U

12. „Wrzos”, Marian Cezary Abramowicz (1934-1997), tomik: „W kantyku ziemi”.
    ✾Tom, z którego pochodzi wiersz, został wydany w 1991 roku. Jest poetycką trawestacją filozofii Franciszka z Asyżu.

    ✾Tekst wiersza:
    WRZOS

    „Modlitwa lasów
    we wszystkich odcieniach
    czerwieni i złota
    w psałterzu wrzosowisk i ciszy
    Calluna vulgaris czeka.
    A ja gdybym mógł na tamtą stronę
    kwiat jakiś ze sobą wziąć,
    zabrałbym
    różowofioletowy, miododajny wrzos,
    aby od lasów, pól i złotej jesieni
    wraz z sercem swoim i duszą
    Tobie, Panie Boże, go dać na przechowanie”

    Więcej o autorze przeczytacie np. na tej stronie:
    ☛http://lyzkamleka.poezja-art.eu/glosy-o-pisarzach-kaliskich/cezary-abramowicz/

13. „Wrzosowisko”, cykl powieściowy Anny Łajkowskiej:
    ✾ „Pensjonat na wrzosowisku” (2011), „Miłość na wrzosowisku” (2012), Cienie na wrzosowisku (2013), „Wrzosowa dziewczyna” (2015)

    ✾Fragment książki „Miłość na wrzosowisku”
    „Odeszłam samotnie jedną ze ścieżek prowadzących na wzgórza. Świeciło słońce i wiał bardzo silny wiatr. Wszystko traciło sens. Byłam sama, całkowicie sama na tym wrzosowym świecie, który właśnie po raz kolejny rozkwitał.”

    Zobaczcie film promujący to wydawnictwo:
    ☛https://www.youtube.com/watch?v=bgGiXSJzBcU

14. „Wrzosy”, piosenka Dany Lerskiej (1935-2006), tekst: Grzegorz Walczak, muzyka: Renata Gleinert
    ✾Piosenka zdobyła Złoty Pierścień na festiwalu w Kołobrzegu w 1969 roku.

    ✾Fragment tekstu:
    „Wrzosy, wrzosy, lila mgła
    Gdzieś we wrzosach chłopak padł
    O poranku kroplą rosy
    Zapłakały nad nim wrzosy
    Nikt nie mówił zbędnych słów
    Gdy wyrastał w lesie grób
    Czasem tylko wiatr niósł głosy
    To szumiały polskie wrzosy”

    Posłuchaj nagrania piosenki w wykonaniu Dany Lerskiej:
    ☛https://www.youtube.com/watch?v=5dVzNWPVcYs

15. „Tajemniczy ogród”, Frances Hodgson Burnett (1849-1924)
    ✾Powieść dla dzieci z 1911 roku, opowiadająca o sekretnym ogrodzie i dobroczynnym wpływie natury.

    ✾Fragment tekstu w przekładzie Jadwigi Włodarkiewiczowej:
    „Deszcz ustał, a szarą mgłę i obłoki rozwiał w nocy wiatr, który rano ucichł, a ponad wrzosowiskiem jaśniała, ciemnoszafirowa kopuła niebios. Mary nigdy nie myślała, że niebo może być tak szafirowe. W Indiach bywało rozpalone, płomienne; tutejsze miało głęboki, chłodny błękit, jak bezdenne jezioro, a tu i ówdzie, wysoko, wysoko, płynęły małe, śnieżnobiałe obłoki. Rozległe wrzosowisko również pobłękitniało, porzucając ciemną, szaro purpurową, smutną szatę.”

    Trailer adaptacji filmowej z 1993 roku:
    ☛ https://www.youtube.com/watch?v=cBeMKczPRoI

Tak wygląda utkana z intertekstów wrzosowa siatka w naszej kulturze. Przynajmniej ta, którą ja zdołałam utkać. A może Wy znacie jakieś inne teksty kultury, w których występuje wrzos?