Po prostu boska. Boska Florence!

Obejrzany 7 września 2016 roku.

boska-florence, źródło: http://www.kina.krakow.pl/images/dbimages/film_10983_original_1.jpg
Jeden z plakatów promujących film Boska Florence (źródło: www.kina.krakow.pl)

Wielbicielom Krystyny Jandy Boska! nie jest obca. Aktorka od lat wciela się w postać Florence Foster Jenkins, najgorszej śpiewaczki operowej w dziejach, którą uwielbiały tłumy. Bo była boska. Sztuka Petera Quiltera, w której Krystyna Janda, w Teatrze Polonia, gra tytułową Glorious!, w 2011 roku została wyemitowana na żywo, w poniedziałkowym paśmie Teatru Telewizji, gromadząc przed telewizorami ponad dwa miliony osób. Co to był za spektakl! Wyobrażam sobie, że na widowni w sali teatralnej musi być jeszcze bardziej bosko, o czym świadczy liczba odsłon tego spektaklu na deskach Polonii, podawana już w setkach. Teraz ta historia doczekała się ekranizacji. Wiedziałam, że muszę zobaczyć film Boska Florence (org. Florence Foster Jenkins), jak tylko ujrzałam jego zapowiedzi. I wreszcie się udało.

Mając wciąż w głowie boską Florence w wykonaniu Krystyny Jandy, jej męża, St Claira w interpretacji  Wiktora Zborowskiego i postać jej asystenta, Kosmy,  graną przez Macieja Stuhra, starałam się spojrzeć na grę Meryl Streep, Hugh Granta i Simona Helberga bez dokonywania porównań. Nie rozczarowałam się. Film jest piękny, nakręcony w stylu tego starego, dobrego kina lat 50. Reżyser, Stephen Frears, może wpisać ten film na listę swoich najlepszych. Scenografia i kostiumy są fenomenalne. Znakomicie oddają klimat lat 40.  w wielkim mieście, ten z wyobraźni zbiorowej: smokingi, muszki, eleganckie samochody, długie suknie, kluby muzyczne, dżentelmeni w angielskim stylu. Proporcje między śmiechem i wzruszeniem są idealne.

Przed kreatorką głównej roli, Meryl Streep, stanęło trudne zadanie, bo przecież w musicalu Mamma mia! udowodniła, że śpiewać potrafi. A tutaj… No cóż, musiała zagrać coś dokładnie przeciwnego. Zrobiła to doskonale i była przy tym czarująca. Jej Florence była pełna życia i nadziei. Mąż, w którego wcielił się Hugh Grant, wspierał jej naiwnie dobrotliwe spojrzenie na świat swoim silnym ramieniem i manierami prawdziwego, angielskiego dżentelmena, wyczarowując świat godny fantazji i muzycznej pasji Florence. I jest jeszcze akompaniator, którego zagrał aktor dotąd znany mi jedynie z serialu Big Bang Theory, Simon Helberg. On również spodobał mi się w takiej bardziej „poważnej” odsłonie.

Ta trójka na ekranie komponowała się świetnie. Uroczo egzaltowana, zakochana w muzyce Florence, spokojny, opanowany St Clair i Cosmo, który łączył w sobie obie te postawy, stali się bohaterami opowieści nie tyle o dążeniu do sławy, co o przyjaźni i lojalności. Jenkins nie umiała śpiewać, to fakt, są nawet nagrania, które to dokumentują. Ale wkładała w to tyle pasji, że nie sposób było jej się oprzeć. Jestem skłonna uwierzyć, że nie wszyscy oglądali jej występy dla tak zwanej beki. Była autentyczna, a autentyczność przyciąga. Dodajmy do tego wrodzony urok Meryl Streep a otrzymamy mieszankę nietypowej i bardzo magnetycznej osobowości kobiecej.

Oczywiście były i ciemne punkty w tej historii: interesowność klakierów, fałszywe uwielbienie dla ewentualnej sponsorki, a z drugiej strony bardzo szczerzy recenzenci. Prawda jest ważna, ale ważny jest również sposób jej wyrażania. Słowa mają moc, niewłaściwie użyte ranią. Zdarzało mi się czasem pisać lub mówić, że coś mi się nie podoba. Powinno się to robić. Powinno się również uważać na to, w jaki sposób się to robi i kogo to dotyczy. Florence nie była po prostu kiepską śpiewaczką. Takich jest sporo. Była kiepską śpiewaczką o złotym sercu. Czasem może zbyt otwartym, podobnie jak jej zasobny portfel.

Poza wszystkim jest to również wielka opowieść o sile pasji i muzyki. O tym, że nie tylko łagodzi obyczaje, ale i prawdziwie ocala. Także od zapomnienia. Wierność sobie popłaca. Dzięki tej sile pasji Florence przeżyła pół wieku, obarczona ciężką chorobą. Odeszła spełniona. Takiego życia powinniśmy sobie wszyscy życzyć – spełnionego. Zobaczcie ten film. Warto. Jest po prostu bosko piękny.

TRAILER

Pełną obsadę i informacje na temat filmu znajdziecie np. klikając tutaj.

Przedsionek piekła. Kabaret śmierci [recenzja]

KabaretŚmierci_plakat
Plakat promujący film Kabaret Śmierci (źródło: filmweb.pl)

Kilka lat temu przeczytałam książkę, o której myślę zawsze, gdy ktoś wspomina drugą wojnę światową. Była to Proca Dawida – kabaret w przedsionku piekła Ryszarda Marka Grońskiego. Opowiadała o żydowskich teatrzykach warszawskich międzywojnia, które walczyły z nadchodzącą katastrofą tak, jak umiały – śmiechem. Mała, wielka broń w obliczu nieuniknionego. Tymczasem TVP Kultura zaproponowała widzom dokument, którego tytuł natychmiast przypomniał mi o wyżej wspomnianej pozycji.

Kabaret śmierci to film dokumentalny Andrzeja Celińskiego z 2014 roku. Może nie powinnam w ten sposób pisać o filmie podejmującym taką tematykę, ale dawno nie widziałam tak urokliwego dokumentu. I równocześnie budzącego tyle grozy. Po obejrzeniu tego świadectwa czasów apokalipsy przemysł rozrywkowy zyskuje drugie dno, a ocalająca moc śmiechu również przeraźliwie dosłowne znaczenie. Kiedy gra na scenie staje się grą o życie, oczyszczająca umowność zabawy traci ostrość granicy zapewniającej znany nam, widzom, komfort. Teatr ludzi żywych zamienia się w teatr marionetek. A  jednak grają i dają z siebie wszystko. Bo zarówno profesjonalni artyści, jak i amatorzy, tylko w ten sposób mogli podjąć walkę o przetrwanie.

Wypowiedzi  Volkera Kühna (reżyser teatralny), Jana Szurmieja (reżyser, aktor), Roy’a Kifta (dramaturg, pisarz), Anny Hanusovej-Flachovej (świadek, więźniarka obozu Theresienstadt), Evy Herrmannovej (świadek, więźniarka obozu Theresienstadt), Leopolda Kozłowskiego (świadek, więzień obozów Kurowice i Jaktorów) uzupełniono fabularyzowaną ilustracją. Są tam obrazy z getta, w którym rzeczywistość wyśmiewał komediant Rubinstein (Rafał Gąsowski), jest wspomnienie o Wierze Gran (Magdalena Wojnarowska), znanej nie tylko w żydowskich teatrzykach i kabaretach. Jest wreszcie przejmująca opowieść Leopolda Kozłowskiego, którego w fabularnej retrospekcji zagrał Miłosz Pietruski. Jest kabaret obozowy na cześć Fritza Grünbauma (Feliks Szajnert) i zmagania filmowca Kurta Gerrona (Rafał Jędrzejczyk) z polityką propagandy Trzeciej Rzeszy.  Jest także wspomnienie pokazowego obozu Theresienstadt, którym naziści mydlili oczy opinii publicznej.

Muzyczną oprawę filmu zapewnił zespół Kroke. Szmonces przeplata się z czarnym humorem, piosenka polska (czy też w innych językach) z tą w jidysz. Śmiech staje się bronią, która wzmacnia resztki oporu wobec rzeczywistości, a sztuka niszą, w której na chwilę można schronić się przed ciosem. Wypowiedzi ocalałych przyprawiają o gęsią skórkę, wspomnienia o żydowskich artystach, kochających przecież swoje ojczyzny, które się ich wyparły ze względu na ich pochodzenie, zwyczajnie bolą. I w kontekście tych opowieści zupełnie inaczej brzmi pytanie pobrzmiewające w Nie-Boskiej Komedii. Wszystko powiem Bogu Teatru Starego: „Przyszły do ciebie te tory?”. Przyszły. Z całą swoją potwornością, zerwanymi nadziejami i grozą chwil, z którą walczono zakazanym śmiechem.

Napisy końcowe pozostawiły mnie bez słów, choć w zupełnie inny sposób, niż okrutny Syn Szawła. Kabaret śmierci jest najpiękniejszym dokumentem o drugiej wojnie światowej, jaki widziałam. Dzięki takim filmom może nie całkiem przeminie postać tamtego świata, pogrzebanego pod skorupą bezmyślnego zła.

WIĘCEJ NA TEMAT FILMU

Wpis na stronie FilmPolski.pl – KABARET ŚMIERCI.

ZAPOWIEDŹ TELEWIZYJNA

Człowiek zerowy. Ja, Feuerbach

plakaty_duzy_strona77
Plakat spektaklu teatru Ateneum (źródło: teatrateneum.pl)

Przy okazji pisania recenzji ze sztuk teatralnych, zaczęłam także czytać ich literackie odpowiedniki.  Czytałam je i wcześniej: Szekspira, Fredrę, Mickiewicza, Wyspiańskiego, itd. Teraz jednak tej mojej lekturze towarzyszy niczym nie krępowana wolność. Dzięki temu widzę więcej, a ponadto „odkryłam”, że dramat żyje własnym życiem – o ile mu na to pozwolimy.

Kilka miesięcy temu miałam przyjemność obejrzeć premierę telewizyjną spektaklu w reżyserii Piotra Fronczewskiego, Ja, Feuerbach (premiera w Teatrze Ateneum, 2013). Co prawda godzina była późna, bo widocznie repertuar zbyt ambitny na najlepszy czas antenowy, ale warto było dotrwać. Nie chcę się tutaj rozpisywać o kunszcie Piotra Fronczewskiego, który zagrał także rolę tytułową, ani o znakomicie go uzupełniających partnerach. Musiałabym na to poświęcić wiele zdań wielokrotnie złożonych. Spektakl jest po prostu wspaniały i szczerze go polecam. Koniecznie obejrzyjcie, jeśli będziecie mieć okazję.

Ten seans tak mnie zafascynował, że musiałam sięgnąć po tekst dramatu. Jego autorem jest, dotąd mi nieznany, Tankred Dorst. Autorem przekładu jest Jacek St. Buras i jest to dokładnie ten sam przekład, co w spektaklu Piotra Fronczewskiego. Tematem tej sztuki są przede wszystkim zmagania aktora tradycjonalisty ze współczesnym obliczem teatru i próba odnalezienia się w nowych warunkach po wieloletniej przerwie. Mam nadzieję, że kiedyś uda mi się przeczytać tekst w języku oryginalnym. Tymczasem jednak zadowoliłam się przekładem, który i tak prezentuje sobą niezwykle bogatą krainę słowa.

Bo słowo gra tutaj kluczową rolę. I to nie byle jakie słowo, lecz słowo aktora. Jest to słowo, które staje się jedyną bronią Feuerbacha. Słowem stara się odmalować siebie i zamaskować swoje niedociągnięcia, słowem dodaje sobie siły i słowem sobie tę siłę odbiera. I to słowa go ranią najmocniej, czasem nawet nie wypowiedziane, znajdujące się jedynie w domyśle wypowiedzi jego adwersarza. Wyczytane między wierszami bodą najbardziej.

To jest tekst, który mówi o sile wyobraźni i o pułapkach, które zastawia na nas nasz własny umysł. O świadomości własnej niemocy i walce o przetrwanie przy zachowaniu godności. Tutaj obok siebie występuje pokora i pycha, bezsilność i świadomość własnego talentu, siła i słabość. Wszystkie te emocje wybrzmiały w grze Piotra Fronczewskiego, ale są także doskonale czytelne w dramacie Dorsta.

W monologach Feuerbacha znajduje się ponadto całe bogactwo teatralnego świata, ukryte w jego improwizowanych miniaturach teatralnych, wyznaniach, osobistych przemyśleniach. Jak choćby w tej nieco naiwnej wypowiedzi o zwykłym krześle:

„Krzesło to jest – park późną jesienią, liście opadają. Tutaj siedzę z zegarkiem w ręku. – Konfesjonał. – W salonie, konwersacja! – W przytułku, ostatnia stacja złamanego życia. – Petent w poczekalni, nogi tak… (demonstruje to wszystko) Tron.”

Poza wartością słowa, bohater podkreśla też, że bycie aktorem to czasem również negowanie tej wartości, negowanie samego siebie. Nie bez powodu Feuerbach wspomina, że ceną, jaką zapłacił za bycie aktorem, było całe jego życie.

„Aktor musi zapomnieć o swych tyle razy wypróbowanych środkach! Musi zapomnieć o swoich umiejętnościach! Musi zapomnieć o swym języku! O słowach i znaczeniu słów! To, co wychodzi z jego ust, musi być dla niego obce, niezrozumiałe, jakby nagle mówił po chińsku, jakby jego usta mówiły językiem , którego jego umysł nie zna! Trzeba wyrzucić z siebie wszelką wiedzę i stać się sobie samemu obcym! […] A wówczas, przyjacielu: wieka pustka! I wtedy dopiero aktor, niczym Persifal, może otworzyć oczy na wszystkie zjawiska – wszystkie widziane po raz pierwszy, jak na początku świata, wszystkie nieporównywalne!”

Dopiero taki „człowiek zerowy”, jak mówi o sobie dalej, taki nikt, może w pełni wykorzystać swój talent, by odmalować sobą kogoś innego, wcielić jakąś postać. Z tej perspektywy nie dziwią problemy natury psychicznej, psychologicznej, towarzyszące tak wielkiemu aktorowi, jak Feuerbach. Jeśli każda rola wymaga takich oczyszczających, czy ogołacających wręcz, przygotowań, lata takich praktyk muszą wpłynąć na spokój i harmonię wewnętrzną aktora. Zwłaszcza wybitnego, którego każda rola w jakimś stopniu spala.

Jest w tym dramacie również kilka pięknych odniesień do samego spektaklu. Właśnie te fragmenty najbardziej zapadły mi w pamięć, bo potrafiłam je zastosować do własnych doświadczeń. Dużo skromniejszych, ale mocno odczuwalnych. Znam te teatralne momenty głębokiego skupienia, kiedy na sali zapada cisza. Dokładnie taka sama , jak u Dorsta:

„Ale ta najgłębsza cisza zdarza się również w teatrze, nieraz nawet w czasie całkiem nieważnego przedstawienia, na sali siedzi tysiąc osób, tysiąc albo i więcej, aktor wykonał jakiś gest albo powiedział jakieś zdanie, jedno spojrzenie , jakaś pauza, i nagle zjawia się ta wielka cisza – głęboka jak podziemna grota, wstrząsająca cisza. Tysiąc osób na ciemnej widowni. Ta chwila jakby unicestwiała czas. Sitit anima mea Deum. Deum vivum – żywego Boga!”.

To jest cisza kontemplacyjna, którą można by porównać chyba tylko do skupienia modlitwy czy medytacji. To są momenty trudne do opisania, bo i niełatwe do uchwycenia.

Jeśli Feuerbach miał problemy z odnalezieniem się w teatrze lat 80. XX wieku (tekst powstał w 1986 roku), to dzisiaj czułby się w nim jak w labiryncie bez wyjścia. Granice, o których mówił, przesuwają się i znikają. Do głosu dochodzą nowe środki wyrazu, techniczne urozmaicenia. Sfera tabu się zawęża, a tematyka – poszerza. Feuerbach mówił (prawdopodobnie także nieco autokrytycznie):

„Moją tragiczną pomyłką życiową było przeświadczenie, że w teatrze nie obowiązują bariery i ograniczenia normalnego życia, że można tam wszystko, właściwie całą egzystencję rozwinąć do samego końca, do ostatecznego kresu, do osiągnięcia maksymalnej jasności. Ale to właśnie w teatrze słyszy się przecież ciągle: utrzymywać dyscyplinę, przestrzegać dyscypliny! Nie wolno być w żadnym wypadku jakimś tam nieobliczalnym dziwakiem, inaczej natychmiast musi spaść kurtyna.”

Dyscyplina, o której wspominał, zmieniła wagę, przestała ograniczać, nabrała cech indywidualnych. Reżyseria zyskała głębię dzięki zabiegom dramaturgicznym. Możliwe, że nawet „nieobliczalny dziwak” mógłby się odnaleźć na scenie, jeśli tylko nie stwarzałby zagrożenia.

Tekst dramatu jest wielowymiarowy. Każda kolejna lektura odsłania nowe wątki. Jest dobrze napisany, czyta się go z przyjemnością. I bardzo dobrze, bo jego treść jest warta poznania, zwłaszcza przez teatromanów. Choćby po to, by porównać swoją wizję świata teatru z jego literacką wersją. Tylko troje bohaterów, a emocje jak w najlepszej powieści. To dopiero sztuka!